Selenyum Nedir? Selenyum Ne İşe Yarar?

Selenyum Nedir?

Selenyum, vücutta birçok sistemi etkileyen fizyolojik olaylarda görev alan bir mineraldir. Merkezi sinir sistemi ve kas fonksiyonları, erkek üreme sağlığı, hormonal ve kardiyovasküler sistem, bağışıklık yanıtları selenyumun rol aldığı sistemlerdir. Vücuttaki selenyum seviyeleri bağışıklık sistemini hedef alan patolojik durumlardan etkilenebilir. Selenyumun birden fazla formu bulunur. Organik selenyum formları selenat ve selenit; inorganik selenyum formları selenometiyonin ve seneosisteindir. Selenyumun tüm formları beslenme kaynağı olabilir. İnsan ve hayvan dokularında bulunan selenyum formu selenometiyoninlerdir. Ayrıca insan sindirim sisteminde sindirilen ve emilen baskın form selenometiyonindir. Gıdalarda doğal olarak et, deniz ürünleri, süt ürünleri, kuruyemişler ve tahıllar, sebzelerde yer alır. Ayrıca selenyum paketlenmiş gıdalara eklenebilir veya takviye olarak tüketilebilir^[1].

Selenyum başlıca iskelet kasında depolanır ve toplam selenyumun %28-46`sını oluşturur. Selenyumun geri kalan kısmı karaciğer, böbrek, diğer organlar ve kanda bulunur. Üreme sistemi ve tiroid hormonları mekanizmasını düzenleyebilen selenyum serbest radikallerin neden olduğu oksidatif hasarı azaltmaya yardımcıdır. Oksidatif stres çeşitli koşullar nedeniyle doku ve organların hasar almasına neden olan maddelerdir. Antioksidan görevi gören selenyum hücrelerin korunmasında etkin rol oynar. Ayrıca DNA sentezinde ve E vitamini modülasyonunda birtakım görevlere sahiptir. Fiziksel olarak aktif bireylerde antrenman sonrası iyileşme ve performansı geliştirmek için gerekli olan eser mineraldir. Vücut selenyumunun ölçümünde plazma ve serum konsantrasyonları izlenir. Kan ve idrarda bulunan selenyum miktarının ölçülmesi yakın zamana ait selenyum miktarı hakkında bilgi verebilir.

Selenyum Ne İşe Yarar?

Selenyum, DNA yapımına ve bağışıklık yanıtına katkıda bulunan selenoprotein enzimlerinin ve proteinlerin bir bileşenidir. Selenyum faydaları kapsamında fizyolojik süreçlerin yürütülmesi sağlanabilir. Selenyumun vücutta etki ettiği mekanizmalar ve yolaklar şunlar olabilir:

• Antioksidan özellik göstererek peroksitlerin parçalanmasına yardımcı olur.
• Tiroid hormonunun aktif hormon formuna dönüştürülmesini sağlar.
• Bağışıklık fonksiyonlarının güçlendirilmesine yardımcıdır.
• Beyaz kan hücreleri olan lenfositler ve T hücreleri üretiminde rol oynar.
• Saç, cilt ve tırnak sağlığının iyileştirilmesine katkıda bulunur.
• HIV gibi ciddi enfeksiyon vakalarında edinilmiş immün yetmezlik sendromu gelişmesi riskinin düşürülmesini destekler.
• Kadınlarda oosit (olgunlaşmamış yumurta hücreleri) ve yumurtalık foliküllerinin daha fazla ve sağlıklı yapıda olması ile ilişkilidir. Dolayısıyla doğurganlığın arttırılmasında rol oynar.
• Erken doğum, preeklampsi, düşük doğum ağırlığı, gebelik diyabeti ve fetal büyümenin kısıtlanması vb. hamilelik komplikasyonları riskinin azaltılmasına yardımcıdır.
• İnflamasyon ve oksidatif hasara karşı nöroprotektif etkiler gösterir. Alzheimer ve demans vb. inflamasyon hastalıkları gelişmesini önlemeye yardımcı olabilir.

Ek olarak selenyum hafif bilişsel bozuklukların önlenmesinde ve tedavisinde etkinlik gösterebilir. Antioksidan görev alan A, C ve E vitaminleri ile birlikte hücre ve doku hasarının önüne geçebilir^[2].

Selenyum Faydaları Nelerdir?

Antienflamatuar, antikarsinojenik ve antiproliferatif aktivite gösteren selenyum bağışıklık sistemi yanıtını düzenler. Antikor oluşumu, yardımcı T hücreleri ve sitotoksik T hücreleri ile birlikte doğal katil hücre aktivitelerini uyarır. Oksidatif stres ve diğer faktörlerin gelişmesine katkıda bulunduğu kanserlerin önlenmesinde rol oynayabilir. Ayrıca kadmiyum, kurşun, cıva ve arsenik vb. ağır metallere karşı antagonist etki göstererek bağışıklık sistemini uyarır. Bununla birlikte “Selenyum ne işe yarar?” sorusuna yanıt olarak şunlar verilebilir^[3][4]:

• Tiroid hormonları sentezi: Tiroid hormonları metabolizmanın kontrolünü sağlayan hormon grubudur. Tiroid bezleri yüksek miktarda selenyum içeren dokular arasındadır. Selenyum tiroid hormonlarının salgılanmasını sağlayan enzimlerin sentezinde kritik rol oynar. Yetersiz selenyum varlığında hipotiroidizm gelişme riski artabilir ve Graves, Hashimoto gibi tiroid bezi hastalıkları ile ilişkilendirilebilir.
• Kardiyovasküler sağlığın desteklenmesi: Kesin kanıtlar sunulmamakla birlikte uygun selenyum kan seviyeleri daha düşük kalp hastalıkları insidansı ile ilişkilendirilir. Antioksidan etkilere sahip selenyum kardiyovasküler sağlığın korunmasına yardımcı olabilir. Lipid oksidasyonunun önlenmesi, inflamasyonun hafifletilmesi ve trombositlerin birikmesini önlemeye yönelik etkiler gösterebilir.
• Bağışıklık fonksiyonları: Bağışıklık yanıtını oluşturan antikor ve doğal katil hücrelerinin oluşumunu uyarabilir. Antienflamatuar etkileri sayesinde enfeksiyon şiddetinin hafifletilmesinde önemli etkilere sahip olabilir.
• Bilişsel sağlığın korunması: Yaşlanma ile paralel olarak selenyum konsantrasyonları düşebilir. Selenyum değerlerinin ve antioksidan aktivitenin azalması beyin fonksiyonlarında değişikliklere yol açabilir.
• Üreme sisteminin fonksiyonları: Kısırlık gibi üreme sağlığı sorunlarının gelişmesinde oksidatif stres katkıda bulunabilir. Özellikle erkeklerde testosteron ve sperm sentezi selenyum aktivitesinden etkilenir. Sperm sayısı, hareketliliği ve konsantrasyonlarının iyileştirilmesi selenyumun etkileri arasında olabilir.
• Antikarsinojenik etki: Verilere göre daha düşük selenyum insidansına sahip kişilerde artan kanser riski görülür. Meme, akciğer, mide, prostat ve yemek borusu kanserleri gibi bazı kanser türleri gelişiminin önlenmesinde birtakım etkilere sahip olabilir.

Selenyum Eksikliği Nedir?

Selenyum eksikliği, vücudun ihtiyaç duyduğu selenyum mineralinin yetersiz seviyelerde bulunması durumudur. Bu durum, bağışıklık sisteminin zayıflaması, hücresel fonksiyonların bozulması ve bazı ciddi sağlık sorunlarının ortaya çıkmasıyla sonuçlanabilir. Selenyum eksikliği nadir görülen bir durum olmakla birlikte, ciddi eksiklikler hayati risk taşıyabilir.

Selenyum Eksikliği Neden Olur?

Selenyum eksikliği, genellikle beslenme ve çevresel faktörler ile birlikte bazı sağlık sorunlarına bağlı olarak gelişir. Eksiklik, vücudun ihtiyaçlarını karşılayamaması durumunda ortaya çıkar.

Selenyum eksikliğine yol açan sebepler şunlardır:

• Selenyum açısından fakir topraklarda yetişen bitkilerin tüketilmesi.
• Vejetaryen ve vegan diyetlerin selenyum açısından eksik olması.
• Böbrek hastalıkları ve diyaliz tedavisi sırasında selenyum kaybı.
• Malabsorpsiyon (besin emilim bozukluğu), ishal ve iştahsızlık.
• HIV gibi bağışıklık sistemini zayıflatan hastalıklar.
• Hamilelik ve emzirme döneminde artan selenyum ihtiyacının karşılanamaması.
• Kronik hastalıklar (koroner kalp hastalığı, karaciğer sirozu).
• Alkolizm ve kısıtlı diyet uygulamaları.

Selenyum Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Selenyum eksikliği, vücudun pek çok fonksiyonunu etkileyerek hem genel sağlık hem de belirli organ sistemlerinde çeşitli sorunlara neden olur. Belirtiler, eksikliğin şiddetine ve süresine bağlı olarak değişebilir.

Selenyum eksikliğinin belirtileri şunlardır:

Genel Belirtiler:

• Mide bulantısı, kusma ve baş ağrısı.
• Letarji (halsizlik), kafa karışıklığı.
• Nöbetler ve koma gibi ciddi durumlar.

Bağışıklık ve Hücresel Sağlık:

• Bağışıklık sisteminin zayıflaması.
• Ağır metallerin etkisine bağlı hücre hasarı.

Üreme Sağlığı:

• Erkeklerde sperm yapısının bozulması ve kısırlık.
• Hamilelikte düşük, düşük doğum ağırlığı ve fetüsün sinir sistemine zarar.

Sinir ve Kardiyovasküler Sistem:

• Sinir sistemi bozuklukları.
• Kardiyovasküler hastalıklar.

Selenyum Eksikliğinde Görülen Hastalıklar Nelerdir?

Selenyum eksikliği, özellikle şiddetli durumlarda ciddi sağlık sorunlarıyla ilişkilendirilebilir. Bazı hastalıklar doğrudan selenyum eksikliğine bağlı olarak gelişir veya bu eksiklik hastalığın seyrini kötüleştirir.

Selenyum eksikliğiyle ilişkili hastalıklar şunlardır:

Keshan Hastalığı: Kardiyomiyopati türü olan bu hastalık, kalp kası hasarı ve azalmış kas tonusu ile kendini gösterir.

Kashin-Beck Hastalığı: Eklemlerde deformasyon ve hareket kısıtlılığına yol açan bir osteoartrit türüdür.

Bağışıklık Sistemi Hastalıkları: Selenyum eksikliği, bağışıklık sistemini zayıflatarak enfeksiyonlara karşı direnci azaltır ve HIV pozitif bireylerde hastalığın seyrini kötüleştirebilir.

Kardiyovasküler ve Nörolojik Hastalıklar: Eksiklik, bazı kalp ve sinir sistemi hastalıklarına katkıda bulunabilir.

Selenyum İçeren Besinler Nelerdir?

Diyetle alınan selenyumun yaklaşık %60’ı ince bağırsaktan emilir. Selenyumun emilimi amino asitler tarafından %85`e kadar arttırılabilir. “Selenyum nelerde var?” sorusuna yanıt olarak şunlar verilebilir^[5]:

• Brezilya cevizi, kaju vb. kuruyemişler,
• Ton balığı, sardalya, tuna, karides, ıstakoz vb. balık ve deniz ürünleri,
• Tavuk, hindi, sığır eti, sığır karaciğeri, jambon,
• Makarna, pirinç, fasulye, mercimek, buğday tohumu ve unu, tam buğday ekmeği,
• Süt, yoğurt ve peynir,
• Mısır gevreği, yulaf ezmesi vb. zenginleştirilmiş tahıllar,
• Ispanak, havuç, marul, patates, muz ve şeftali vb. meyve ve sebzeler.

Bitkiler selenyumu topraktan alır ve bu bitkilerle beslenen hayvan dokularına dağılır. Bitkilerin yetiştiği toprak içeriği bölgeden bölgeye değişiklik gösterebilir. Ayrıca uygun selenyum formu olup olmadığı, toprağın pH`ı ve topraktaki organik maddeler bitkilerdeki selenyum miktarını etkiler. Bu nedenle toprak türüne bağlı olarak bitki ve hayvanlara geçen selenyum miktarı farklı olabilir. Hayvansal proteinli dokular selenyumun iyi birer kaynağıdır. Sakatatlar, balık ve kabuklu deniz ürünleri, Brezilya fındığı/cevizi selenyum açısından en zengin gıdalardır. Önerilen selenyum miktarı kadınlar için günlük 60 μg/gün ve erkekler için 70 μg/gün`dür. Hamile ve emziren kadınlarda selenyum ihtiyacı yaklaşık 20 μg/gün`dür. Yeterli selenyum alınmaması birtakım sağlık sorunlarına yol açabilir.

Selenyum Spor İlişkisi

Selenyum, sporcularda dayanıklılığı artıran ve hücre hasarını önleyen bir mineraldir. Düşük selenyum seviyeleri inflamasyonla ilişkilidir ve inflamasyonu azaltarak iyileşme sürecini hızlandırır. Bu mineral, oksidatif stresin etkilerini önleyen glutatyon peroksidaz üretimini destekler. Selenyum eksikliği bu enzimin aktivitesini aksatabilir ve nörolojik performansı düşürebilir.

Yoğun antrenmanlar sırasında kaybedilen elektrolitlerin dengelenmesi ve stresin azaltılması için selenyum desteği önemlidir. Ancak, doktor kontrolü olmadan aşırı doz selenyum alınması ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Aşırı selenyum tüketimi mitokondriyal oksidatif stresi tetikleyerek hücre içi organellere zarar verebilir.

Selenyum Spor Performansını Etkiler Mi?

Doğal olarak besinlerde, takviyelerde ve işlenmiş gıdalara eklenen selenyum, sporcu beslenmesinde önemli bir mineraldir. Antioksidan özellikleriyle bilinen selenyum, yeterli miktarlarda tüketildiğinde spor performansını artırabilir. Bu mineralle sporcuların elde edebileceği başlıca faydalar şunlardır:

• Spor yaralanmaları ve travmalarda iyileşme sürecini hızlandırabilir.
• Kasları oksidatif strese karşı koruyarak kas hasarını önleyebilir.
• Kuvvet antrenmanları sonrası antioksidan vitaminlerle (A, C, E) kas iyileşmesini destekler.
• İnflamasyonun azaltılmasına katkıda bulunabilir.
• Zihinsel odaklanmayı ve bilişsel performansı artırabilir.
• Aşırı antrenman sendromunun yönetiminde yardımcı olabilir.
• Osgood-Schlatter hastalığının iyileşmesine destek sağlayabilir.

Sporcular Selenyum İhtiyacını Nasıl Karşılayabilir?

Selenyum, sinir ve kas fonksiyonlarının düzenlenmesinde, hormon dengesinde ve bağışıklığın desteklenmesinde kritik bir öneme sahiptir. Sporcuların selenyum ihtiyacını doğal gıdalardan karşılaması önerilir. Selenyum açısından zengin gıdalar şunlardır:

• Deniz ürünleri (ton balığı, karides)
• Kuruyemişler (Brezilya cevizi, ceviz)
• Tam tahıllar ve süt ürünleri

Selenyum eksikliği, metabolik süreçleri olumsuz etkileyebilir ve spor performansını düşürebilir. Dengeli bir beslenme düzeni, sporcuların ihtiyaç duyduğu selenyum miktarını karşılamada etkili olacaktır. Eksiklik durumunda, doktor tavsiyesiyle takviye kullanımı değerlendirilmelidir.