Sakatat Nedir? Sakatat Sağlıklı mı?

Sakatat Nedir?

Sakatat hayvanların ciğer, kalp, böbrek, beyin, dil ve bağırsak gibi yenilebilir organlarını ifade etmek için kullanılır. Her ne kadar et ve et ürünleri denildiğinde genellikle ilk akla gelenler kasaplık hayvanların kaslı kısımlarından elde edilen ürünler olsa da organ etleri de iyi bir besin kaynağıdır. Tarihi kayıtlar incelendiğinde 2. Dünya Savaşı yıllarında bazı ülkelerde hükümetlerin organ eti tüketimini teşvik ettiği görülmektedir. O yıllarda bunun başlıca nedeni hayvanların diğer kısımlarından elde edilen et ürünlerinin askeri birliklere gitmesi olabilir. Bununla birlikte günümüzde insanların gastronomi alanında yeni şeyler denemeye her geçen gün daha açık hale gelmesi ile birlikte organ etlerine olan ilgi de her geçen gün artmaktadır. Bu konuda Türk mutfak kültürü özel bir yere sahiptir. Türk mutfak kültüründe kokoreç, kelle paça çorbası, ciğer kavurma, mumbar dolması gibi hayvanın iç organlarından yapılan onlarca yemek vardır. Uzmanlar aşırı protein, demir alımını engelleyen herhangi bir sağlık sorunu bulunmadığı sürece beslenme planına aşırıya kaçılmadan sakatat çeşitlerinden eklenmesinin genellikle güvenilir olduğunu ifade eder.

Sakatat Çeşitleri Nelerdir?

Sakatatın hayvanın yenilebilir iç organları ve bağırsakları olduğu düşünüldüğünde pek çok sakatat çeşidi olduğunu söylemek mümkündür. Başlıca sakatat çeşitleri şunlardır:

• Karaciğer: Tavuk, dana, kuzu gibi kasaplık hayvanların karaciğeri besin değeri en yüksek organ etlerinden bir tanesidir. İçeriğinde bol miktarda protein, B12 vitamini, demir barındıran karaciğer A vitamini açısından da zengin besinlerden bir tanesidir. Yaklaşık 100 gram karaciğer günlük A vitamini ihtiyacının %100’ünden fazlasını karşılayabilir.
• Dil: Yüksek yağ içeriği nedeniyle lezzetli bir et olan dil diğer pek çok sakatat çeşidi ile kıyaslandığında daha az tercih edilir. Tek bir porsiyonda yaklaşık 135 kcal içeren dil diğer sakatat türlerine nazaran daha az besleyici olabilir.
• Kalp: Vücuda kan pompalamakla görevli olan kalp günlük B12 ihtiyacının %100’ünden fazlasını, riboflavin yani B2 vitamini ihtiyacının yarısından fazlasını karşılamaya yardımcı olabilir.
• Böbrekler: Görevleri kandaki atıkları filtrelemek olan böbrekler besin değeri yüksek organ etleri arasında yer alır.
• Beyin: Bazı mutfak kültürlerinde önemli bir yere sahip olan beyin iyi bir Omega-3 kaynağı olabilir.
• Uykuluk: Dana ve kuzu gibi hayvanların vücutlarının iki tarafında bulunan timüs ve pankreastan elde edilen et türüdür.
• İşkembe: İnek, koyun ve keçi gibi çiftlik hayvanlarının midesini kaplayan zar yani işkembe geleneksel Türk mutfağı başta olmak üzere pek çok mutfak kültüründe önemli yer tutan, besin değeri yüksek organ etlerinden bir tanesidir.
• Bağırsaklar: Bazı kültürlerde hem büyükbaş hem de küçükbaş hayvanların bağırsakları da yemek yapımında kullanılabilir. Örneğin Türk mutfağının geleneksel lezzetlerinden olan mumbar dolmasının yapımında koyunun kalın bağırsakları kullanılır.

Yukarıda sayılanların yanı sıra özellikle Türk mutfağının önemli lezzetlerinden olan kelle paça çorbası gibi yemeklerde hayvanın yanak etlerinden ve kolajen bakımından zengin ayak kısmındaki kıkırdaklardan da faydalanıldığı bilinmektedir.

Sakatat Kalori ve Besin Değeri Nedir?

Sakatatların besin değerleri türüne göre değişmekle birlikte çoğu organ eti kas etinden daha fazla besin değerine sahiptir. Başta B12 ve folat gibi B kompleks vitaminleri olmak üzere demir, magnezyum, selenyum, çinko gibi mineralleri bileşiğinde barındıran sakatat türleri iyi bir besin kaynağı olabilir. Vitamin ve minerallerin yanı sıra sakatat besin değeri incelendiğinde organ etlerinin kaliteli protein kaynaklarından oldukları da görülür. Sakatat protein miktarı sayesinde vücudun normal fonksiyonlarını yerine getirebilmesinde önemli rolü olan 9 temel amino asidi sağlayabilirler.

Yenilebilir 100 gr için sakatat besin değerleri şu şekildedir^[1]:

Tablonun da gösterdiği üzere sakatatlar demir oranı ve protein içeriği yanı sıra pek çok makro ve mikro besin öğesi bakımından zengin gıdalardır. Sakatat protein oranı sayesinde karnivor beslenme gibi beslenme tarzlarını benimseyen insanların beslenme tarzına uygun olabilir.

Sakatatın Faydaları Nelerdir?

Hayati fonksiyonların devamlılığı için gerekli mikro ve makro besin ögeleri bakımından zengin sakatatın pek çok faydası olduğu bilinmektedir. Başlıca sakatat faydaları şu şekilde sıralanabilir^{[2][3][4][5][6]}:

• İyi bir demir kaynağıdır: Sakatat çeşitlerinin büyük çoğunluğu iyi bir hem demir kaynağıdır. Et ve et ürünlerinde bulunan hem demir bitkisel gıdalarda bulunan hem olmayan demire kıyasla daha iyi emilir. Demir vücutta kırmızı kan hücrelerinin oluşumundan doku ve organlara oksijen taşınmasına kadar pek çok metabolik faaliyette aktif rol oynar. Yetersiz demir alımı durumunda kansızlık yani anemi başta olmak üzere çeşitli sağlık sorunları gelişebilir. Demir eksikliğinin başlıca belirtilerinden bir tanesi yorgunluktur. Bu nedenle uzmanlara göre demir eksikliği sorunu bulunan kişiler enerji düzeylerini artırmak için başta karaciğer olmak üzere sakatat çeşitlerini öğünlerine ekleyebilir.
• B kompleks vitaminleri bakımından zengindir: Sakatat türleri başta B6 ve B12 vitamini olmak üzere B kompleks vitaminleri bakımından zengindir. B6 vitamini normal enerji oluşum metabolizması, protein ve glikojen metabolizması, normal kan hücrelerinin oluşumu, bağışıklık sisteminin normal fonksiyonun korunması gibi önemli metabolik süreçlerde rol oynar. Ayrıca yorgunluk ve bitkinliğin azalmasında da rol oynayabilir. B12 vitamini ise özellikle beyin fonksiyonlarının korunmasında etkili olabilir.
• Vücudun kolin ihtiyacını karşılayabilir: Vitamin ve minerallerin yanı sıra sakatat çeşitleri esansiyel besin öğelerinden bir tanesi olan kolin bakımından zengindir. Kolin vücutta üstlendiği görevler nedeniyle B kompleks vitaminleri ile birlikte değerlendirilse de vitamin veya mineral değildir. Kolin karaciğer fonksiyonları, kas hareketleri, beyin gelişimi ve sinir sistemi üzerinde önemli etkilere sahiptir. İnsanların karaciğerinde bir miktar kolin sentezlenebilse de yeterli değildir. Bu nedenle dışarıdan organ eti gibi gıdalarla vücudun ihtiyacı olan kolinin alınması gerekir.
• Kas kütlesinin korunmasına yardımcı olabilir: Kas etleri kadar organ etleri de kaliteli protein kaynaklarıdır. Sakatat protein içeriği sayesinde kas kütlesinin artmasına, kas ve kemik sağlığının korunmasına yardımcı olabilir.
• Antioksidan içeriği ile oksidatif stres ile mücadele edebilir: Sakatat A vitamini gibi antioksidanlar içerir. Bu sayede vücutta serbest radikallerin neden olduğu hasarla mücadele edebilir.

İlave olarak sakatat yemenin faydaları arasında çinko gibi mineraller sayesinde bağışıklık sisteminin desteklenmesi, B1 vitamini (tiamin) gibi vitaminler sayesinde ise Alzheimer hastalığı gibi nörodejeneratif sağlık sorunlarına yakalanma riskinin en aza indirilmesi de sayılabilir.

Sakatatın Zararları Nelerdir?

Sakatat her ne kadar sağlıklı bir yaşam için elzem olan önemli besin öğelerini barındırsa da aşırı miktarda tüketildiğinde istenmeyen etkiler görülmesine neden olabilir. Başlıca sakatat zararları şunlardır^[7]:

• Başta ciğer ve kalp olmak üzere organ etleri fazla miktarda kolesterol içerir. Yüksek kolesterol seviyeleri kalp ve damar sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle sakatat tüketirken ölçülü olunmasında fayda vardır. Kalp ve damar hastalığı gibi herhangi bir sağlık sorunu bulunan kişilerin ise organ eti gibi yüksek kolesterollü gıdaları tüketmeden önce doktorlarına danışması önerilir.
• Kan serum düzeyinde ürik asit seviyesinin yüksekliği ile karakterize, yaygın rastlanan artrit türlerinden olan gut hastalığı eklemlerde hasara neden olabilir. Sakatatlarda da bulunan pürin adı verilen bir madde ürik asit seviyesinin artmasına neden olabilir. Bu nedenle gut hastalarının sakatat tüketirken dikkatli olmasında fayda vardır.
• Organ etlerinde de bulunan A vitamini hamilelik döneminde fetüsün sağlıklı gelişimi için önemli olmakla birlikte yüksek miktarda A vitamini alımının doğum kusurlarına neden olabileceğini gösteren bazı çalışmalar mevcuttur. Bu nedenle hamilelik döneminde A vitamini bakımından zengin hayvansal gıdaları tüketirken aşırıya kaçılmaması önerilir.
• Sakatat zararları arasında, nadiren de olsa, halk arasında deli dana hastalığı olarak da bilinen Creutzfeldt-Jakob hastalığına yakalanma riskini artırması da sayılabilir. Bu hastalık genellikle hayvanların beynini ve omuriliğini etkilese de hasta hayvanların etinin tüketilmesi ile insanlara da bulaşabilir.

Sakatat tüketimi herhangi bir sağlık sorunu bulunmayan kişilerde genellikle güvenlidir. Ancak hemokromatozis gibi vücutlarında aşırı demir minerali yüklenmesi olan kişilerin organ etleri gibi demir içeriği yüksek gıdalardan uzak durması önerilir.

Diyette Sakatat Yenir Mi?

Diyet estetik olarak güzel görünmek kadar sağlıklı bir yaşam için de önemli bir beslenme programıdır. Diyet ve spor yaparken beslenme planına nelerin dahil edilebileceği ise bazen kafa karıştırıcı olabilir. Diyette sakatat tüketimi ölçülü olunduğu sürece herhangi bir soruna neden olmaz. Bazı araştırmalar diyette protein içeriği yüksek gıdalar tüketmenin tokluk hissini artırarak diyet sürecini daha kolay hale getirebileceğini gösterir. Ayrıca sakatat gibi protein bakımından zengin gıdalar metabolizma hızını artırarak kilo verme sürecini hızlandırabilir. Bununla birlikte sakatatlar yüksek yağ ve kalori içerikleri ile de dikkat çeker. Bu nedenle her gıdada olduğu gibi sakatat tüketirken de aşırıya kaçılmamasında fayda vardır^[8].

Spor Yapanlar Sakatat Yemeli Mi?

İster profesyonel bir sporcu olun ister hafif egzersizler yapın spor performansının doğru bir beslenme ile yakın ilişkisi vardır. Sakatat gibi protein kaynakları egzersiz sırasında performansı arttırmaya yardımcı olmasının yanı sıra egzersiz sonrasında da kasların onarılmasında önemli rol oynar. Uzmanlar dayanıklılık ve güç gerektiren sporlarla uğraşan sporcular günde vücut ağırlıklarının her kilogramı için 1,2-2 gr protein tüketmesini önerir. Diyetine protein eklemek isteyen bir sporcu akşam yemeği ile sınırlı kalmamalıdır. Çalışmalar vücudun ihtiyacı olan proteinin gün boyunca eşit bir şekilde alınmasını önerir. Örneğin her 3 ila 5 saatte bir yaklaşık 25 ila 30 gr protein içeren gıdaların tüketilmesi kasların ve kemiklerin korunmasında aktif rol oynayan protein ihtiyacını karşılayabilir. Spor yaparken sakatat tüketimi genellikle güvenli olsa da yağlı sakatatların seçimi kilo artışına neden olabilir. Bu nedenle öncesinde bir uzmana danışılması ve uzman kontrolünde doğru bir beslenme planı hazırlanması önerilir.

Sakatat çeşitleri birçok makro ve mikro besin maddesi içeren önemli besin kaynakları olarak sağlığa önemli faydalar sağlar. Ancak aşırı miktarda tüketildiğinde kalp ve damar hastalığı, kilo artışı gibi istenmeyen etkilere neden olabilir.