Laktoz İntoleransı Nedir? Laktoz İntoleransı Belirtileri Nelerdir?

Laktoz Nedir?

Laktoz, galaktoz ve glikoz moleküllerinin bileşiminden oluşan bir çeşit disakkarit yani karbonhidrat molekülüdür. Doğada sadece süt ve süt ürünlerinde bulunduğu için süt şekeri olarak adlandırılabilir. Kendine özgü hafif bir tada sahip ve suda çözünebilen laktoz, sütten izole edilerek gıda endüstrisinde yaygın olarak kullanılır. Yenidoğan memeliler için hayati öneme sahip olan laktoz; anne sütünün doğal bir bileşenidir, göğüsten salgılanır, insan ve diğer memeli bebeklerinin besin kaynağıdır. Memeliler sütten kesildikten sonra sütü sindiremez. Ancak insanlar günlük olarak süt tüketmeye ve sindirmeye devam eden tek memeli türüdür. Laktozun 1 gramı yaklaşık 4 kalori enerji sağlar ve düşük glisemik indekse sahip olması sayesinde enerji kaynağı olarak önemli bir role sahiptir. Aynı zamanda kalsiyumun emilimine yardımcı olarak kemik sağlığının korunmasını da desteklediğine dair çalışmalar mevcuttur^[1].

Laktoz Hangi Besinlerde Bulunur?

Laktoz, sadece hammaddesi süt ve yoğurt, peynir, kefir gibi süt ürünlerinde bulunur. Ancak sütten ayrıştırılarak pek çok üründe bir bileşen ya da katkı maddesi olarak laktoz kullanılabilir. Bu durumda doğrudan sütle bağlantısı olan ürünlerin de laktoz içerebileceği anlamına gelir. Ulaşılabilir olması, fiziksel ve kimyasal özellikleri sayesinde işlenmesinin kolaylığı ve yenilebilir bir hammadde olarak düşük maliyeti, gıda ve ilaç üretiminde laktozun yaygın olarak kullanılmasını sağlar. Tütsülenmiş etten şekerlemelere kadar pek çok hazır gıdada laktoza rastlamak mümkündür. Şekerleme, tatlı ve unlu mamullerin üretiminde lezzet, kıvam, renk ve stabiliteyi arttırmak için kullanılır. Aynı zamanda nem tutmayan özelliğinden dolayı ürünlerin buzlanma, çatlama ve ufalanmasını önlemeye yardımcı olur. Bira endüstrisinde, bira mayaları laktozu fermente edemediği için biranın kendine özgü lezzetini ve ağızda bıraktığı hissi artırmada laktoz kullanılır. Kahve veya ekmek gibi gıdaların rengi ve kıvamını artırılmasında rol oynar. Tatlı veya tuzlu unlu mamullerde istenen altın renkli kabuk görünümü elde etmek için laktozdan yararlanılır. Laktoz nem tutmaz, bu özelliği sayesinde gıda ve ilaç sektöründe ürünlerin raf ömrünü artırmak için kullanılır. Dondurma üretiminde donma önleyici madde olarak temel bir görev üstlenir ve dondurmanın raf ömrünü uzatır. Toksin bir özelliğinin olmaması, nem tutmaması, belirgin bir aromaya sahip olmaması ve en önemlisi de uygun maliyetli olması sayesinde ilaç endüstrisinin en popüler bileşenidir. Tablet, pastil, toz ve kapsül ilaçlarda seyreltici olarak kullanılabilir. Tüm bunlar göz önüne alındığında laktoz içermeyen besinler tüketmeniz gerekirse mutlaka ürünün etiketini okumalısınız^[2].

Laktoz İntoleransı Nedir?

Laktoz, ince bağırsaklardan sentezlenen laktaz enzimi ile parçalanır ve sindirilir. Laktaz enziminin sentezlenememesi ya da yeterince üretilememesi sonucunda laktoz sindirilemez ve laktoz intoleransı denilen durum meydana gelir. Normalde, laktoz içeren besinler tüketildiğinde ince bağırsaktan salgılanan laktaz enzimi aracılığı ile glikoz ve galaktoza parçalanarak kan dolaşımına enerji kaynağı olarak iletilir. Laktaz enziminin yokluğu ya da sınırlı üretimi sonucu laktoz parçalanmadan kalın bağırsağa yani kolona taşınır. Kolonda bulunan bakteriler laktozu besin kaynağı olarak kullanır ve kişide rahatsız edici semptomlara yol açar. Birincil, ikincil ve konjenital olmak üzere üç çeşit laktoz intoleransı vardır.

Birincil Laktoz İntoleransı

En yaygın görülen laktoz intoleransı çeşididir. Anne sütü ile beslenen bebek, laktaz enzimi üretimine sahiptir. Ancak süt yerine diğer besinleri almaya başladıkça laktaz sentezi azalır ve laktoz içeren besinleri sindirimi zorlaşır.

İkincil Laktoz İntoleransı

İkincil laktoz intoleransı durumunda, ince bağırsak ile ilgili bir problemin varlığından söz edilebilir. İnce bağırsak duvarlarında hasara neden olabilen yaralanma, ameliyat, bağırsak enfeksiyonları, çölyak, Crohn hastalığı gibi durumlarda laktaz enziminin üretimi azalır. Bu hastalıkların tedavi edilmesi sonucunda laktaz enziminin üretimi sağlanabilir ve laktoz intoleransının neden olduğu semptomlar iyileşebilir. Ancak bu uzun sürebilir.

Konjenital Laktoz İntoleransı

Konjenital laktoz intoleransı kalıtsal bir problemdir ve yenidoğanda görülür. Bebek, laktaz enzimi yetersizliği ile doğar ve anne sütünün laktoz içermesi nedeniyle büyüme ve gelişme problemi yaşar. Erken müdahale edilmediğinde bu durum bebeğin ölümü ile sonuçlanabilir. Ömür boyu süren bu durum sindirim sistemi tamamen gelişmeden doğan prematüre bebeklerde de görülebilir^[3].

Laktoz İntoleransı Belirtileri Nelerdir?

Laktoz intoleransı bebeklerde ve çocuklarda nadiren görülür, genellikle yetişkinlik döneminde ortaya çıkar. Yaygın olarak Afrika, Asya, Hispanik ve Amerikan Kızılderili kökene sahip insanlarda görülür. Mide kanseri için radyasyon tedavisi gördüyseniz veya kemoterapiden kaynaklanan bağırsak komplikasyonları varsa, laktoz intoleransı gelişme riski artar. Laktoz içeren ürünleri tükettiğinizde ince bağırsaklardan laktaz enzimi salgılanır ve laktozu parçalayarak kan dolaşımına atar. Laktaz enzimi yokluğunda laktoz kolana geçer ve buradaki bakteriler laktozu besin olarak kullanır. Bakterilerin sindirimi sonrası açığa kısa zincirli yağ asitleri ve gaz çıkar. Laktoz içeren besinler tükettikten genellikle 30- 60 dakika sonra aşağıdaki laktoz intoleransı belirtileri yaşanabilir:

• Karın ağrısı ve karında kramplar
• Şişkinlik hissi
• Gaz
• İshal
• Mide bulantısı
• Bazı insanlarda acil tuvalete gitme ihtiyacı, kusma veya kabızlık görülebilir.

Semptomların şiddeti; vücudun laktoza tahammül etme seviyesine ve laktoz içeren besinin ne kadar tüketildiğine bağlı olarak değişir. Belirtiler genellikle kısa sürer ve oldukça rahatsız edicidir. Ancak herhangi bir hayati tehlike söz konusu değildir. Beslenme programından laktoz içeren besinleri sınırlayarak ya da çıkararak semptomların kontrolünü sağlayabilirsiniz^[4].

Laktoz İntoleransı Testi Nedir?

Yemekten sonra yukarıda belirtilen laktoz intoleransı belirtileri yaşıyorsanız konusunda uzman bir gastroenteroloji uzmanına başvurmanız gerekebilir. Doktorunuz size şikâyetleriniz doğrultusunda laktoz intoleransı testi uygulayabilir. Laktoz intoleransı testleri şunları içerir:

Hidrojen Solunum Testi

Laktoz intoleransı ya da kolonda anormal bakteri aktivitesini teşhis etmek amacıyla uygulanan bir yöntemdir. Doktorunuz sizden laktoz içeren bir içecek tüketmenizi ve içeceği içtikten yaklaşık 15 dakika sonra balon şeklindeki bir poşete nefesinizi üflemenizi ister. 2 saatlik bir zaman diliminde ve her 15 dakikada bir balona nefesinizi doldurursunuz. Normal durumda yemek yedikten sonra nefesinizde çok az miktarda hidrojen bulunur. Ancak laktoz intoleransı ya da anormal bakteri aktivitesi söz konusu ise nefeste yüksek oranda hidrojen bulunur.

Laktoz Tolerans Testi

Laktoz tolerans testi yemek yedikten sonra kan şekerinin ölçülmesine dayalıdır. Laktoz içeren bir besin verilerek yemek sonrası kan şekeri ölçülür. Laktoz, sindirildikten sonra galaktoz ve glikoza parçalanır. Bu da kan şekerinin yükselmesini sağlar. Eğer laktoz intoleransınız varsa, laktoz içeren besin tüketildikten sonra kan şekerinde herhangi bir değişiklik söz konusu olmaz.

Genetik Test

Laktoz intoleransının genetik nedenlerini kontrol eden bu test, ikincil laktoz intoleransı olan kişilerde negatif olabilir. Genellikle birincil ya da kongenital laktoz intoleransındaki genetik hasarı bulmaya yöneliktir.

İnce Bağırsakta Laktaz Aktivitesi Testi

Laktozu parçalayan laktaz enzimi ince bağırsağın sonundaki ince kıvrımlardan bir başka deyişle jejeunal fırça sınırından salgılanır. Laktaz enzimi varlığını tespit etmek için ince bağırsağın bu bölümünden biyopsi alınır. Laktaz aktivitesinin değerlendirilmesinde en kesin yöntemdir.

Dışkı Asitliği Testi

Genellikle yenidoğan ve bebeklerde kullanılır. Laktoz intoleransına sahip bebeklerin dışkı pH’ı düşüktür. Bebeğin dışkı pH’ı normalin altındaysa laktoz intoleransı varlığından söz edilebilir.

Laktoz intoleransı belirtilerini yaşıyorsanız siz de kendiniz bir eliminasyon testi yapabilirsiniz. En az 2 hafta boyunca laktoz içeren tüm besinleri diyetinizden çıkarın ve herhangi bir semptom yaşayıp yaşamadığınızı kontrol edin. Eğer laktoz intoleransına dair belirtiler yaşarsanız en yakın sağlık kuruluşundan yardım alabilirsiniz^[5][6].

Laktoz İntoleransı Olanlar Nasıl Beslenmeli?

Laktoz intoleransının tedavisi laktoz içeren besinleri diyetten tamamen çıkarmak ya da sınırlamaktır. Deneme yanılma yöntemiyle laktoz içeren besinleri küçük miktarlarda diyetinize ekleyip çıkarabilirsiniz. Öncelikle tüm laktoz içeren besinleri diyetinizden tamamen çıkarın ve yavaş yavaş yeniden ekleyerek vücudunuzu laktoza olan tahammülünü belirleyin. Laktoz içeren süt yerine bitkisel kaynaklı badem sütü, soya sütü, yulaf sütü gibi sütleri deneyebilirsiniz. Ayrıca süt ürünlerini diğer besinlerle birlikte tüketmeye dikkat edin. Laktoz diğer besinlerle birlikte tüketildiğinde daha iyi tolere edilebilir. Buna ek olarak peynir, yoğurt, kefir gibi süt ürünleri süte oranla daha düşük laktoz içerir. Süt ve süt ürünlerinin yanı sıra laktoz pek çok hazır gıda da kıvam arttırıcı ve lezzet verici olarak kullanılır. Satın aldığınız hazır besinlerin mutlaka etiketini okuyun ve kullandığınız ilaçların prospektüslerini dikkatlice inceleyin. Laktoz içeren gıdaların sindirimini kolaylaştıran laktaz enzimi çeşitlerini de kullanabilirsiniz. Beslenme programınızdan laktoz içeren besinleri çıkardığınızda ya da kısıtladığınızda kemik ve diş gelişiminde önemli rol oynayan kalsiyum miktarını da azalttığınızı unutmayın. Bu nedenle diyetinize kalsiyumdan zengin sardalye, ıspanak, brokoli, soya peyniri ve kuru baklagilleri ekleyin. Ayrıca kalsiyum takviyesi için doktor ya da diyetisyeninizle görüşebilirsiniz^[7].