BESLENME

Gluten Diyeti Nedir? Gluten Diyeti Nasıl Yapılır?

Tahıllar geçmişten bugüne kadar insanoğlunun beslenmesinde çok önemli bir yer edinmiştir. Gluten ise başta buğday olmak üzere arpa, çavdar ve yulaf gibi tahıllarda bulunan bir proteindir. Gluten vücutta inflamatuar bazı yanıtlar oluşturması nedeniyle pek çok hastalık ile arasındaki ilişkinin araştırılmasına yol açmıştır. Araştırmalar doğrultusunda gluten diyetlerinin bazı hastalıkların ya da istenmeyen sağlık sorunlarının giderilmesinde fayda sağladığı belirlenmiştir. Glutensiz diyetler; başta çölyak hastalığı olmak üzere, otizm, romatoid artrit, şizofreni, atopi, irritabl bağırsak sendromu, fibromiyalji, endometriozis, kronik pelvik ağrı, ağırlık kaybı, sporcuların atletik performansının arttırılması gibi amaçlarla uygulanabilir.

25 Haziran 2024 10 dk
Gluten Diyeti Nedir? Gluten Diyeti Nasıl Yapılır?

Gluten Diyeti Nedir? 

Gluten diyeti, başta buğday, ardından diğer bazı tahıllar olmak üzere içerisinde “gluten” isimli proteini içeren gıda maddelerinin beslenmeden uzaklaştırılması esasına dayanır. Gluten, gıdalarda doğal olarak üretilen bir protein olsa da kimi zaman gıdaların üretim aşamasında da işlenebilir. Ayrıca bazı ürünlerde bağlayıcı, tatlandırıcı madde olarak kullanımı da söz konusudur. Sadece beslenme amacıyla kullanılan yiyeceklerde değil, aynı zamanda bazı ilaçlarda, besin takviyelerinde, güzellik amacıyla kullanılan kozmetik ürünlerinde de bulunabilir[1].

gluten diyeti nedir?

İnsanlar çoğunlukla glutensiz beslenmenin karbonhidrat tüketmemek anlamına geldiğini düşünmektedir. Ancak durum tam olarak böyle değildir. Patates, pirinç, fasulye gibi bazı besin öğeleri karbonhidrat bakımından zengin olsa dahi bu yiyecekler gluten içermez. Ayrıca gluten diyetinin kilo verme amacıyla uygulandığına dair yanlış inanışlar da söz konusudur. Gluten diyeti çoğunlukla çölyak ve glutene bağlı diğer hastalıkların tedavisi amacıyla uygulanır. Ancak bazı durumlarda gluten diyeti sırasında kilo kaybı gerçekleşebilir. Kilo kaybının sebebi işlenmiş gıdaların, rafine karbonhidratların tüketimine son verilmesidir[2].

Glutensiz Diyet Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Glutensiz diyet, kişinin genel sağlık durumunu ve performansını olumlu etkiliyor olsa dahi diyet sırasında dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır. Özellikle protein, vitamin, mineral, diyet posası gibi bazı besin öğelerinin eksikliklerine neden olabileceği unutulmamalıdır. Ayrıca glutensiz besinlerin yağ içeriğinin çoğunlukla yüksek olduğu bilinir, bu nedenle kardiyovasküler risk, diyete uyum sağlandıktan sonra yeniden kilo alımı gibi faktörler de göz önünde bulundurulmalıdır. Gluten diyetlerinin neden olabileceği besin öğesi yetersizliklerinin önüne geçmek adına gluten içermeyen ancak besin içeriği zengin alternatif tahılların, posa içeriği zengin meyve-sebzelerin ve kuru baklagillerin tüketimi tercih edilebilir[3].

Glutensiz Diyetin Temel İlkeleri ve Önemi

Glutensiz diyetlerin temeli, gluten eliminasyonudur. Glutensiz diyetlerin temel ilkeleri; buğday, arpa, çavdar, yulaf ve bu tahılların yer aldığı ekmek, nişasta, kek, makarna, un ya da diğer unlu ürünlerin eliminasyonunu sağlamaktır. Glutensiz diyetler; çölyak, otizm, romatoid artrit, otoimmun bazı hastalıklara sahip bireyler ve kilo kontrolü sağlamak isteyen ya da performans artışı talep eden bireyler tarafından uygulanabilir. Glutensiz diyet uygulayan bireylerin bir kısmında enerji, vitamin, mineral, protein, diyet posası gibi bazı öğelerin eksikliğine rastlanabilir. Gelişen eksikliğin giderilmesi veya eksiklik gelişmesinin önlenmesi amacıyla, diyet uygulayan bireylerin, makro-mikro besin içeriklerini karşıladığı, dengeli, uyumlu ve uygulanabilir beslenme alışkanlıkları geliştirmesi tavsiye edilir[4].

gluten diyeti nasıl yapılır?

Glutensiz besinlerin; demir, folik asit, B grubu vitaminleri posa içeri glutenli besinlere kıyasla daha düşüktür. Bunun yanı sıra gluten içeren besinlerin glisemik indeksleri, karbonhidrat, yağ içerikleri daha yüksektir. Gereksinim duyulan posa ihtiyacının karşılanabilmesi için diyetlerde sıklıkla tercih edilen patates, pirinç gibi posa içeriği düşük besinler yerine karabuğday, amaranth, kinoa gibi posa içeriği yüksek tahıl ve kuru baklagillerin tüketimi önerilebilir. Diğer mikro besin yetersizliklerinin önlenmesi amacıyla gün içerisinde birkaç porsiyon meyve ve sebze tüketimi de tavsiye edilebilir. Glutensiz diyete uyum derecesi kişiden kişiye değişiklik gösterir. Uyum; bilişsel, duygusal, sosyo-kültürel, genel beslenme alışkanlıkları gibi etkenlere göre değişiklik gösterir[5].

Gluten İçermeyen Besinler ve Alternatif Yiyecekler

“Gluten diyeti nasıl yapılır?” sorusuna kişiler çoğunlukla “ekmek, hamur işi gibi besinlerin tüketiminden kaçınma” şeklinde yanıt verebilir. Ancak bu yaklaşım tam anlamıyla doğru kabul edilmemektedir. Bulgur, buğday, arpa, çavdar gibi ürünlere ek olarak çoğu besin içeriğinin kısıtlanması gerekir. Gluten içermeyen besinler ve eksiklik yaşanmaması için tüketilebilecek alternatif besinler şu şekilde sıralanabilir[6][7]:

  • Amaranth,
  • Pirinç,
  • Kinoa,
  • Karabuğday,
  • Mısır,
  • Darı,
  • Sorghum,
  • Tell,
  • Yulaf,
  • Kuru baklagiller,
  • Sert kabuklu kuruyemişler,
  • Bitkisel yağlar,
  • Et, tavuk, balık,
  • Tereyağı,
  • Yumurta,
  • Süt, yoğurt, peynir, kefir, diğer süt ürünleri.
gluten içermeyen besinler

Ayrıca besin öğeleri içerisinde yer alan ve glutensiz diyette güvenilir kabul edilen gıda katkı maddeleri şu şekilde sıralanabilir[8]:

  • Sitrik asit,
  • Malik asit,
  • Tartarik asit,
  • Maltodekstrin,
  • Dekstrin,
  • Distile beyaz sirke,
  • Şeker,
  • Aspartam,
  • Jelatin,
  • Vanilya ekstraktı,
  • Monosodyum glutamat,
  • Yapay-doğal renklendirici, tatlandırıcılar.

Glutensiz Diyetin Sağlık Üzerindeki Etkileri

Sıklıkla çölyak hastalarının tercih ettiği, hatta tek tedavi yolu olan glutensiz diyetin sağlık üzerinde çeşitli faydaları vardır. Gluten tüketiminden kaynaklanan tek hastalık çölyak değildir. Gluten duyarlılığı, buğday alerjisi olan bireylerin de tüketiminden kaçınması gerekir. Genetik bir hastalık olan gluten ataksisi, diyet ile tedavi edildiğinde ataksi iyileşme gösterebilmekte, ilerlemesi engellenebilmektedir. Glutensiz beslenmenin sağlık üzerindeki etkilerinden şu şekilde bahsedilebilir[9][10]:

glutensiz beslenme
  • İrritabl bağırsak sendromu: Fonksiyonel bağırsak bozukluğu olan irritabl bağırsak sendromu; karın ağrısı, bağırsak işlevinde değişiklik gibi semptomlar ile karakterizedir. Sendromun etiyolojisi tam olarak anlaşılmasa da fermente edilebilir oligosakkarit, disakkarit, monosakkarit, polioller (FODMAP) diyeti uygulanmaktadır. Glutensiz diyette irritabl bağırsak sendromu olan hastalar için çözüm yolu olduğu düşünülmektedir. Ayrıca FODMAP diyeti gibi yaşam kalitesini pek fazla düşürmemesi nedeniyle glutensiz diyetler daha pratik bir seçenek haline gelmiştir. Diyet, irritabl bağırsak sendromundaki etkisini; bağırsak bariyer fonksiyonlarının değişmesine bağlı bozukluğun tersine çevrilmesini sağlar. Gluten diyeti hem atopik semptomlar gösteren hastalarda hem de gastrointestinal semptomların üzerinde iyileşme gelişmesini sağlar.
  • Otizm: Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda gastrointestinal semptomlar glutensiz diyet ile anlamlı düzeyde azalma gösterir.
  • Romatoid artrit: Gluten, bağırsak türevli bir antijendir ve romatoid artrit için immunolojik tetikleyicidir. Romatoid artritli hastalarda düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) artmış, yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) azalmıştır. Yükselmiş trigliserit ile birlikte dislipidemi gelişir. Dolayısıyla damarda plak oluşması olarak bilinen ateroskleroz ya da diğer kardiyovasküler hastalıkların gelişme riski yüksektir. Romatoid artritli hastalarda uygulanan gluten diyeti, istenmeyen komplikasyonlar üzerinde anlamlı düzelmeler gösterir.
  • Şizofreni: Şizofreni hastalığına sahip bireylerin, sağlıklı bireylere kıyasla daha yüksek düzeyde otoantikorları bulunur. Otoantikorlar, çoğu zaman psikiyatrik rahatsızlıklar ile ilişkilendirilir. Şizofreni hastalarının beslenme alışkanlıklarından gluten çıkarıldığında hastalık belirtilerinde azalma gözlenir.
  • Fibromiyalji: Kas-iskelet sistemi ağrıları ile karakterize olan fibromiyalji hastalarının gösterdikleri semptomlar gluten ile alakalı bozukluğa sahip olan hastaların gösterdiği bozukluklar ile benzerlik gösterir. Beslenmeden gluten çıkarıldığında fibromiyalji semptomlarında azalma gözlenir.
  • Endometriozis: Kronik pelvik ağrı ile karakterize endometriozisin klinik semptomları glutensiz diyet ile iyileşme gösterir.
  • Dermatitis Herpetiformis: Duhring hastalığı olarak da bilinen bu hastalık başta buğday olmak üzere çavdar, arpa, yulaf gibi tahıllarda bulunan glutene karşı şiddetli kaşıntı hissi oluşturan, su toplayan kırmızı lezyonlar ile karakterize otoimmün hastalıktır. Hastalık semptomlarının giderilmesi için glutenin beslenmeden çıkarılması gerekir.
glutenin sağlığa etkileri

Sporcularda glutensiz diyet: Sporcular çoğunlukla kilo kontrolü sağlamak, performans düzeyini arttırmak, yaralanma, gastrointestinal semptomları, inflamasyon üzerinde fayda sağladığını düşünerek glutensiz diyetlere başvurabilmektedir. Ancak glutene bağlı duyarlılık, otoimmün hastalık veya çölyak hastalığı söz konusu değilse, glutensiz diyetin fayda sağladığına dair kesin bir etki veya değerlendirme söz konusu değildir.

Glutensiz Diyet Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Glutensiz diyet sırasında muhtemelen kişinin besin alımı değişir. Dolayısıyla bu diyetin, beslenme uzmanları ya da diyetisyenler tarafından oluşturulması, akabininde takibinin sağlanması gereklidir. Geleneksel beslenme alışkanlıklarına kıyasla, glutensiz diyet düşük karbonhidrat, diyet posası, demir, folat, B grubu vitaminleri, yüksek yağ içeriğine sahiptir. Bu durum demir, B vitamini, folik asit eksikliğine, vücuttaki lipit düzeyinin bozulmasına neden olabilir. Kompleks karbonhidratların glutensiz diyette yetersiz alınması nedeniyle bağırsak mikrobiyotası üzerinde değişikliğe neden olabilir. Sağlıklı bireylerde uygulanan glutensiz diyet, bağırsaktaki yararlı bakterilerin azalmasına ve patojenik (zararlı) bakterilerin artmasına neden olabilir[11].

Glutensiz diyet uygulamak için yiyecek seçimlerine ve besin içeriklerine dikkat edilmesi gereklidir. Örneğin; yulaf doğal olarak glutensizdir, fakat buğday, arpa, çavdar ile kontamine olmuş olabilir. Her ihtimale karşılık “glutensiz” olarak etiketlenmiş yulaf ve yulaf ürünlerinin tüketilmesi tavsiye edilir. Ayrıca işlenmiş gıdalar satın alınırken, ürünlerin gluten içerip içermediğinin anlaşılması için etiketlerin okunması gerekir. Buğday, arpa, çavdar içeren ya da bunlardan türetilen bileşenleri içeren gıdalar, etiketin içerik listesinde yer alıyorsa tüketiminden kaçınılmalıdır. Özellikle hastalık durumunda uygulanan glutensiz diyetlerde gluten ile kontaminasyonlardan özenle kaçınmak gerekir[12].

glutensiz diyet

Pişirme ve fırınlama sırasında buğday unu yerine karabuğday, kinoa veya diğer alternatif tahıl unları kullanılabilir. Gluten içeren gıdalar için kullanılan mutfak araç gereçleri, tabak, tencere, çatal, kaşık gibi malzemelerin ayrı yerde muhafaza edilmesi önerilir. Ürün alışverişi yapılırken uyarıları okumaya ek olarak yapay bazı renklerin veya baharatların gluten içerebileceği de unutulmamalıdır. Glutensiz diyeti sürdüren bireylerin, beslenme uzmanı veya diyetisyen ile çalışarak sağlıklı beslenme planları oluşturmaları, ürün seçimlerinin, günlük öğünlerinin nasıl yapılacağı konusunda bilgi edinmeleri tavsiye edilir.

Glutensiz diyetler vücut ağırlığının korunması veya kaybının sağlanmasının aksine, diyeti uygulayan kişilerde enerji, yağ, karbonhidrat, posa gibi besin öğelerinin dengesiz alımına bağlı olarak vücut ağırlığı kazanımı ile sonuçlanabilir. Ayrıca yağ içeriğindeki yükseklik nedeniyle kardiyovasküler hastalıklar için potansiyel risk faktörü olabilir. Uzun süre boyunca gluten tüketemeyen bireylerin tip 2 diyabete yakalanma riskinin tüketen bireylere kıyasla daha yüksek olduğu bilinmektedir. Son olarak tam tahıllı ürünlerin tüketiminin kolon kanseri riskini azaltabildiği de görülmüştür[13].

Tüm bilgiler doğrultusunda kısa bir özet yapılacak olursa gluten özellikle buğday türevleri tahıllarda yer alan bir proteindir. Ancak gluten proteinin tüketilmesi halinde birtakım istenmeyen hastalık, semptomlar gelişebilir. Bu gibi durumlarda glutensiz diyetler, tedavi prosedürünün parçası olarak kabul edilebilir. Ancak diyetlerin konun uzmanı diyetisyenler, beslenme profesyonelleri tarafından yapılması gerekir.

Eğer herhangi bir hastalık, rahatsız edici bir gastrointestinal semptom veya glutene bağlı deri döküntüleri gibi istenmeyen durumlar söz konusu değilse kilo kaybı, atletik performansın artırılması gibi amaçlarla uygulanan glutensiz diyetler istemeyen başka durumlara neden olabilir. Bu diyetin uygun olmayan kullanımı minör-majör besin içeriği eksikliklerinden, bağırsak mikrobiyomunun bozukluğuna kadar çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir. Daha kapsamlı bilgi almak, gluten diyetinin size uygunluğunu öğrenmek ya da glutensiz beslenmenin sporcular için gerekliliğini sorgulamak için beslenme uzmanları ile görüşme sağlamanız tavsiye edilir[14].

MAC Masters

MAC Masters

MAC Masters, 2007 yılından beri her gün artan bilgi birikimleriyle spor ve sağlıklı yaşama dair merak edilen sorulara yanıt veren eğitmen topluluğumuzun ismi. Bazen yeni başlayanlar için antrenman adımlarını, bazen de spesifik bir antrenmanın en önemli detaylarını paylaşmak için buradalar!

Tüm yazılarına göz at (312)
SAYFA BAŞINA DÖN

ÖNE ÇIKANLAR

MAC+
KULÜP VE STÜDYOLAR