Oryantiring Nedir? Nasıl Oynanır?

Oryantiring Sporu Nedir?

Oryantiring, 1800’lü yılların sonlarında, özellikle 19. yüzyılda İsveç’te, askeri eğitimlerin bir bölümü olarak ortaya çıkmış bir spor dalıdır. Temelde yön bulma becerisi üzerine kurulu olan spor, katılımcıların belirli kontrol noktalarını harita ile pusula yardımıyla en kısa sürede bulmalarını hedefler. Aslen ormanlık ve dağlık arazilere özgü bir etkinlik olarak başlamıştır. Bu sebeple katılımcıların coğrafi konum bilgisine, harita okuma yeteneğine, pusula kullanımına hakim olmaları beklenir.

Geleneksel olarak doğal ortamlarda oynanan oryantiring, popülerliğinin artmasıyla birlikte şehir içi parklar, hatta alışveriş merkezleri gibi modern alanlarda da kendine yer bulmuştur. Oyunun temel prensibi, size verilen harita üzerinde belirlenmiş kontrol noktalarını sırasıyla ziyaret edip belirlenen son bitiş noktasına ilk ulaşanın galip gelmesidir. Fakat bu kadar basit gibi görünen sporun, aslında derin bir strateji ve hızlı düşünme yeteneği gerektirdiği unutulmamalıdır. Haritada belirtilen en kısa yolu bulup, arazide karşılaşabileceğiniz engeller ile zorlukları en aza indirerek hızlı bir şekilde hareket etmeniz gerekir.

Öte yandan doğru yolu seçmek, zorlu arazi koşullarını göz önünde bulundurarak en hızlı rota üzerinden hareket etmek, enerjinizi doğru şekilde kullanmak gibi pek çok faktör söz konusu sporun sadece fiziksel değil, zihinsel bir mücadele olduğunu gösterir. Bu nedenle oryantiring hem fiziksel hem de zihinsel becerileri bir araya getiren, katılımcısına eşsiz deneyim sunan bir spor dalıdır^[1].

Oryantiring Sporu Nasıl Oynanır?

Oryantiringin diğer sporlardan en önemli farkı, belirli bir rotanın veya önceden işaretlenmiş yönün olmamasıdır. Bunun yerine yarışmacılar bireysel yetenekleri ile belirlenen hedeflere ulaşmak için en iyi rotayı kendileri belirlerler. Sporcunun elinde bulunan harita, oryantiring için vazgeçilmez araçtır. Harita, spor dalına özel hazırlanmış ve üzerinde belli noktalara oryantiring hedefleri işaretlenmiştir. Yarışmanın başında sporculara bu harita verilir. Sporcular genellikle 1-5 dakika aralıklarla parkura çıkarlar. Parkura adım atan sporcu, doğanın içinde sadece elindeki harita ve pusulayla yönünü bulmaya çalışır.

Sporcunun oyun içindeki ana görevi, harita üzerinde sıralı olarak işaretlenmiş kontrol noktalarını en hızlı şekilde bulmaktır. Bu noktalarda, sporcuların bulunduklarına dair kanıt bırakmaları gerekir. Eğer yarışta elektronik bir sistem kullanılıyorsa, sporcunun elindeki e-kartı ilgili kontrol ünitesine basarak ya da geleneksel zımba yöntemiyle haritasında ya da kontrol kartındaki ilgili yere zımbalama yaparak kanıt bırakması beklenir.

Her sporcu için en kritik anlardan biri doğru rotayı seçmektir. Bunun için sporcuların harita okuma becerileri, araziyi analiz edebilme yeteneği ile hızlı karar verme kabiliyeti oldukça önemlidir. Haritada belirtilen semboller ile işaretler, sporcuların doğru yolu bulmasında kritik role sahiptir. İlgili sembollerin ne anlama geldiğini bilmek, sporcu için hedeflere hatasız ve hızlı şekilde ulaşmanın anahtarıdır^[2].

Yarışma esnasında, yarışmacılar birbirleriyle karşılaşsalar bil, birbirlerinin izini takip etmeleri veya birbirlerine yol göstermeleri yasaktır. Oyuncuların bireysel yetenekleriyle kontrol noktalarına ulaşmaları esastır. Yarışmacılar zamana karşı yarışırken, haritayı sürekli kontrol ederek yönlerini bulmalı, aynı zamanda doğada karşılaşabilecekleri engelleri aşmalıdır. Özellikle tercih edilen ormanlık alanlarda herhangi bir hayvanla karşılaşma veya zorlu arazi koşulları gibi sürpriz doğa olaylarına hazırlıklı olmak gerekir.

Oryantiring sporunda asıl amaç, belirlenen kontrol noktalarından en hızlı ve doğru sıra ile geçmek, varış noktasına ulaşmaktır. Fakat söz konusu hedeflere ulaşırken doğru rotayı seçmek, hızını ayarlamak, araziyi doğru analiz edebilmek, stratejik yol izlemek sporun zorluğunu ve aynı zamanda cazibesini oluşturur.

Oryantiring Çeşitleri Nelerdir?

Oryantiring dünya genelinde pek çok farklı formatta yapıldığından çeşitli kategorilere ayrılır. Başlıca oryantiring çeşitleri şu şekilde özetlenebilir:

Yapılış Şekillerine Göre Oryantiring Çeşitleri

• Koşu Oryantiringi: Sporcunun, yüksek hızla koşarken aynı zamanda haritayı doğru okuyup en hızlı rotayı seçme yeteneğini sınar.
• Kayak Oryantiringi: Kayakla yapıldığından, sporcunun kayak yeteneğini harita okuma yeteneğiyle birleştirmesi gerekir.
• Bisiklet Oryantiringi: Dağ bisikleti kullanılarak gerçekleştirilir. Bisiklet ve harita okuma becerilerinin birleşimini gerektirir.
• Patika Oryantiringi: Hem fiziksel engeli olanlar hem de olmayanlar için uygundur. Yürüyerek, tekerlekli sandalye ya da koltuk değnekleri gibi yardımcı araçlarla yapılır. Harita okuma ve araziyi analiz etme becerileri ön plandadır.

Yarışma Zamanına Göre

• Gece Oryantiringi: Gece koşullarında gerçekleştirilir. Bu nedenle ekstra dikkat ve hazırlık gerektirir.
• Gündüz Oryantiringi: Standart oryantiring yarışlarıdır. Genellikle gündüz saatlerinde yapılır.

Yarışma Doğasına Göre

• Bireysel Yarış: Tek bir sporcunun katıldığı yarış türüdür.
• Bayrak Yarışı: Takım üyeleri sırayla yarışırlar. Bir sporcunun bitişine diğerinin başlamasıyla devam eder.
• Takım Yarışı: Birden fazla kişi bir arada yarışır.

Sonucun Belirlenme Şekline Göre

• Tek Yarış: Sadece bir yarışın sonucuyla belirlenir.
• Seri Yarış: Birkaç gün sürebildiğinden birden fazla yarışın toplam sonucuna göre sıralama yapılır.
• Eleme Yarışları: Yarışmacıların finalde yarışabilmeleri için önce eleme turlarından geçmeleri gereken yarış türüdür.

Kontrol Noktalarının Sırasına Göre

• Sıralı Ziyaret: Kontrol noktalarını belirlenmiş sırayla ziyaret etmek gerekir.
• Sırasız Ziyaret: Kontrol noktalarını istenilen sırayla ziyaret edebilirsiniz.

Yarış Uzunluğuna Göre

• Uzun Mesafe: Uzun süreli ve geniş arazi üzerinde gerçekleştirilen yarışlardır.
• Orta Mesafe: Standart mesafeli yarışlardır.
• Sürat Yarışı: Kısa mesafe ve hız üzerine odaklanır.
• Diğer Mesafeler: Özel kurallara veya mesafelere sahip yarışlardır.

Oryantiring Kuralları Nelerdir?

Oryantiring sporunun düzgün şekilde yapılabilmesi için bazı temel kurallara ihtiyaç vardır. Ulusal veya uluslararası yarışmalarda ek kurallar ile detaylar olsa da oryantiring sporunun temel kuralları şunlardır^[3]:

• Sporcular sadece kendilerine dağıtılan harita ve pusulayı kullanabilirler. Haritanın önceden görüntülenmesi veya başka türden yardımcı araç veya cihazın kullanılması yasaktır.
• Sporcuların harita üzerinde işaretlenmiş kontrol noktalarını belirtilen sıra ile ziyaret etmeleri gerekir.
• Sporcu, her kontrol noktasına vardığında burada bulunduğunu kanıtlamak için ya elektronik sistemle kayıt yapmalı veya geleneksel yöntemle zımbalama yapmalıdır.
• Yarışmacılar birbirleriyle karşılaşsalar bile birbirlerini takip etmek veya yardım almak yasaktır. Her sporcunun kendi yetenekleri ile yarışmayı tamamlaması beklenir.
• Sporcular, doğal yaşam ile kültürel varlıkları korumalı, yarışma alanına zarar vermemelidir. Eğer varsa özel olarak işaretlenmiş yasak bölgelere girmek yasaktır.

• Yarışmacıların, organizasyonun belirttiği şartlara uygun giyim ve ekipmanla yarışa katılmaları beklenir. Bunlar genellikle ayak bileklerini koruyacak uzun pantolon ile sağlam ayakkabılardır.
• Sporcular belirlenen zaman aralıklarında start alırlar. Erken veya geç başlama, ceza sebebidir.
• Sporcuların doğru kontrol noktasını ziyaret etmeleri gerekir. Yanlış bir kontrol noktasında zımbalama veya kayıt, ceza ya da diskalifiye sebebi olabilir.
• Bazı oryantiring yarışmalarında maksimum süre sınırı bulunur. Bu süre içinde yarışmayı tamamlamayan sporcular yarışı tamamlamış sayılmazlar.
• Sporcu, bütün kontrol noktalarını ziyaret ettikten sonra varış noktasına ulaşmalıdır. En kısa sürede tamamlanan parkur kazananı belirler.

Oryantiring için Gerekli Malzemeler Nelerdir?

Özellikle doğru ekipmanın kullanılması oryantiring esnasında sporcuların performansını önemli ölçüde etkileyebildiğinden başarı şansını artırabilir. Spor esnasında kullanılan malzemeler şunlardır:

• Oryantiring sporunda en çok kullanılan pusula modeli parmak pusulasıdır. Pusula, haritayı doğru yönlendirmek, sporcuların doğru yönde ilerlemelerine yardımcı olmak için kullanılır.
• Oryantiring feneri, kontrol noktalarını belirlemek için kullanılır. Genellikle 30×30 cm boyutlarında turuncu ve beyaz renklerde, üçgen şeklinde bir işarettir.
• Kontrol noktalarında bulunan zımba, sporcuların belirli bir noktaya ulaştığını doğrulamak için kullanılır. Ucunda bulunan iğneler sayesind, sporcuların kontrol kartlarına işaret bırakması mümkün olur.
• SI (Sport Ident) elektronik yüzüktür. Sporcu kontrol noktalarına vardığında, yüzüğü kontrol noktasında bulunan cihaza temas ettirerek ziyaretini kayıt altına alır.
• Kontrol noktalarında bulunan EKS (Elektronik Kontrol Sistemi), sporcuların SI yüzükleri ile interaksiyonunu kaydeder. Başka bir deyişle, sporcuların hangi kontrol noktalarına geldiğini, ne zaman geldiğini kaydeden sistemdir.
• Oryantiring sporunda giyilen kıyafetler, orman ve arazi şartlarına uygun olmalıdır. Kıyafetler, dikenlerden, taşlardan ve diğer doğal engellerden korunmak için genellikle uzun, bedene tam oturan şekildedir.
• Zemini iyi kavrayan, suya dayanıklı ve orman koşullarında sporculara maksimum destek sağlayan ayakkabılar kullanılır. Çivili modeller, kaygan zeminlerde daha iyi tutuş sağlar.
• Hedef bilgi kartı yarışın başlangıcında sporculara verilir. Sporcunun ziyaret etmesi gereken kontrol noktalarının detayları ile sırasını gösterir.
• Başlangıç noktası, kontrol noktaları ve bitiş çizgisini içeren belirlenmiş bir parkura ihtiyaç duyulur. Sporcuların belirlenmiş olan parkuru en hızlı ve hatasız şekilde tamamlaması amaçlanır.
• Elektronik kontrol sisteminin olmadığı durumlarda, kontrol noktalarında zımba ile işaretleme yapılarak oryantiring oyuncusunun kontrol noktalarına uğrayıp uğramadığını belirleyen hedef zımba rezerv kutusu da kullanılabilir.
• Oryantiring haritaları genellikle özel ölçeklerle hazırlanır. Ölçekler, haritada belirlenen mesafenin gerçekte ne kadar olduğunu gösterir. Özellikle 1/4000, 1/5000, 1/7500, 1/10.000, 1/15.000 en yaygın kullanılan ölçeklerdir.
• Oryantiring haritası özel semboller ve renklerle hazırlanarak arazinin detaylı temsilini içerir. Haritada, yeryüzü şekilleri, nesneler ve oryantiring için özel semboller bulunur.

Oryantiringin Faydaları

Oryantiring, doğanın kucağında gerçekleştirilen benzersiz spor dallarından biridir. Eğlenceli etkinlik yaş, deneyim, kültürel geçmiş veya ekonomik durum ne olursa olsun herkes için erişilebilir bir spordur.

Oryantiring bireyleri fiziksel ve zihinsel olarak geliştirmenin yanı sıra sosyal bağları da güçlendirir. Fiziksel gücün zihinsel yeteneklerle birleştiği alanda, sporcular sadece bedenlerini değil, aynı zamanda zihinlerini de zorlar. Başka bir deyişle, kişiler meydan okumalarla dolu parkurları tamamlarken stres ve baskı altında bağımsız düşünme ile problem çözme yeteneklerini geliştirirler. Bu durum özellikle sporcular için iyi bir fırsattır. Çünkü zihinsel becerileri ile reaksiyon sürelerini keskinleştirirler.

Oryantiring aynı zamanda aile bireyleri için de bir araya gelme,  kaliteli zaman geçirme şansı sunar. Hafta sonları doğada geçirilen keyifli anlar, stresi azaltmanın yanı sıra aile bireylerinin birbirleriyle bağlarını kuvvetlendirir.

Oryantiring aynı zamanda sosyal bir platform sunar. Oryantiring etkinliklerinde farklı yaş, cinsiyet, kültürel ve sosyal geçmişe sahip bireyler bir araya gelir. Bu da çeşitli kökenlerden gelen insanların bir arada olmasını sağlayarak sosyal bağları güçlendirir. Üstelik bu spora katılmak için büyük bir bütçeye de ihtiyaç duymazsınız. Sadece bir harita ve pusula ile başlamak mümkündür^[4].

Türkiye’de Oryantiring

Oryantiring, Türkiye’de nispeten geç bir tarihte tanınmıştır. İlk adımları 1970’li yıllarda askeri eğitimler, izcilik faaliyetleri, polis eğitimleri ile bazı üniversite kulüpleri ile atılmıştır. Fakat bu spor dalının gerçek potansiyeli 2000’lerin başlarına kadar tam olarak fark edilmemiştir.

2002’de oryantiringin profesyonel yapıya kavuşmasının önemini kavrayan Türkiye, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü bünyesinde Dağcılık Federasyonu’na bağlı bir Oryantiring Asbaşkanlığı kurmuştur. Fakat bu yapı, iki yıl sonra İzcilik Federasyonu’na transfer edilmiştir. Ancak oryantiringin hızla artan popülerliği, sporun kendi özerk federasyonuna ihtiyaç duyduğunu göstermiştir. 2006 yılında, Oryantiring Federasyonu kurularak spor dalına tam anlamıyla hak ettiği değer verilmiş, 2007’de özerk yapıya kavuşturulmuştur. Söz konusu değişiklikler, oryantiringin Türkiye’de daha organize ve profesyonel bir şekilde gelişmesinin önünü açmıştır.