GAPS Diyeti Nedir? GAPS Diyeti Nasıl Yapılır?

GAPS Diyeti Nedir?

Gastrointestinal (GI) sistem olarak da bilinen bağırsaklarımız, iç ekosistemin isim kahramanlarıdır. Kaslardan oluşan bu ekosistem, sindirim ve besin emiliminden bağışıklık fonksiyonuna, hatta ruh haline kadar her şeyde önemli rollere sahiptir. Bağırsakların bu hassas dengesini anlamak, hem normal işleyişini hem de çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilecek potansiyel aksaklıkları tespit etmenin anahtarıdır. Çeşitli faktörler bağırsak dengesini bozarak sindirim sorunlarına yol açabilir ve potansiyel olarak genel sağlık üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir. Diyet programlarındaki dengesizlikler, stres, antibiyotik ve türevleri, altta yatan tıbbi durumlar bu faktörlerden önde gelenleridir. Peki, tüm bu faktörlere bir çözüm yolu sunan GAPS diyeti nedir?

Dr. Natasha Campbell-McBride tarafından geliştirilen GAPS (Gut and Psychology Syndrome) diyeti, bağırsak iyileşmesi ve restorasyonuna odaklanarak bu aksaklıkları gidermeyi amaçlar. Diyetin teorisi, sızdıran bağırsağın beyindeki birçok durumu etkilemesi ve bunun sonucunda çeşitli rahatsızlıkların ortaya çıkmasıdır. Sızdırma adlandırması, bağırsak duvarının geçirgenliğindeki artışı tanımlamak için kullanılan bir terimdir.^[1] GAPS yaklaşımı, sızdıran bir bağırsağın, yiyeceklerden ve çevreden gelen kimyasalların, bakterilerin normal dışı bir davranış göstermeleri sonucu kana karışmalarına izin vermesidir. Dr. Campbell-McBride, bu yabancı maddeler kana girdikten sonra beynin işlevini ve gelişimini etkileyerek “beyin sisi” ve otizm gibi durumlara neden olabileceğini savunur. GAPS protokolü bağırsakları iyileştirmek, toksinlerin kan dolaşımına girmesini önlemek ve vücuttaki “toksisiteyi” azaltmak amacıyla tasarlanmıştır. Bununla birlikte, sızdıran bağırsakların hastalıkların gelişiminde rol oynayıp oynamadığı, oynuyorsa nasıl bir role sahip olduğu kesin olarak belirlenmemiştir.^[2][3]

GAPS diyeti, en çok çocuklar için, özellikle de otizm gibi ana akım tıbbın henüz tam olarak çözüm üretemediği bir sağlık durumuna sahip olan kişilerde uygulanır. Diyetin ayrıca gıda intoleransı veya alerjisi olan çocuklara da yardımcı olduğu belirtilmektedir. GAPS, çoğu durumda yıllar süren bir sürece yayılabilecek uygulama basamaklarına sahiptir; giriş diyeti, tam GAPS, çıkış ve yeniden giriş aşaması. Dr. Campbell-McBride’a göre bu tip bağırsakları desteklediği düşünülen tüm gıdaların bağırsak diyeti boyunca tamamen kesilmesi gerekir. Yasaklı gıdalara tam tahıllar, pastörize süt ürünleri, nişastalı sebzeler, rafine karbonhidratlar dahildir.^[4]

GAPS Diyetinin Faydaları Nelerdir?

Bağırsak florasını detokslamanın ve güçlendirmenin sağlıklı yollarından biri olan GAPS diyeti, yemek yemenin dışında bir yaşam biçim olarak düşünüldüğünde çeşitli faydalara sahip bir rutin olarak ortaya çıkar. İşlenmiş gıda ve sağlıksız atıştırmaları bırakmanın bir yolu olarak görülebilir. Diğer yandan kilo vermenin veya vücutta hastalığa neden olan bakteri ve enfeksiyonlarla savaşmanın belki de en sağlıklı yollarından biri haline gelir. Peki GAPS diyetinin sağlığa faydaları nelerdir? İşte o faydalardan öne çıkanlar:^[5]

Şeker Bağımlılığıyla Mücadele Eder

Beyin görüntüleme teknikleri ve klinik çalışmalar doğrultusunda, şeker tüketimini kesmenin bireylerde anksiyete ve depresyon semptomlarını azaltabileceği görülmüştür.^[6][7] GAPS, çeşitli hastalıkları tedavi etmeye yönelik şeker eliminasyonu içerir. İnflamatuvar bağırsak sendromu, sızdıran bağırsak, otomimmün hastalıklar ve otizm bu hastalıklar arasındadır. GAPS diyetinin temel hedeflerinden biri, önleyici bir tedavi olarak şeker tüketimini sıfıra indirmektir. İşlenmiş şeker ve koruyucular diyetten tamamen çıkarılır. Gazlı içecekler, atıştırmalık barlar, çikolata, tatlılar, ambalajlı ürünlerin çoğu bu şeker kuralı için geçerlidir.

Candida Semptomlarını Tedavi Eder

Ciltte veya vücudun dış doku katmanlarında bulunan bir tür maya enfeksiyonu olan Candida, ağızda pamukçuk olarak veya vajinal mantar enfeksiyonu gibi çeşitli türlerde de görülebilir. Belirli bir tür diyet ile önlenebilen bu rahatsızlıkta temel anahtar, sindirim sistemini zayıflatan belirli gıda türlerini ortadan kaldırmaktır. GAPS diyeti, Candida’yı zayıflatan gıdaların daha fazla alımını teşvik eder. Şeker oranı yüksek gıdalar Candida’nın potansiyel beslenme kaynaklarıdır ve oluşturdukları iç ekosistem ile bağırsakları zayıflatır. GAPS diyeti ile gluten intoleransı ve diğer bağırsak hassasiyetleri sınırlandırılabilir. Enerjiyi geri kazanmak ve bağırsak sistemini güçlendirmek için daha iyi besin emilimini sağlamak GAPS ile mümkündür.^[8]

Otizm için Olumlu Sonuçlara Sahiptir

GAPS diyeti, toksinleri bağırsaklardan uzaklaştırmak için probiyotikler gibi sağlıklı besinlerden oluşan bir denge içerir. Yararlı bağırsak bakterilerinin otizmin gelişiminde önemli rol oynadığını gösteren çalışmalar vardır.^[9] Doğru bir beslenme programı, yaşam tarzındaki değişiklikler, takviyeler otizm spektrum bozukluğu üzerinde klinik bir etkiye sahiptir. Yine de esansiyel yağlar ve sindirim enzimleri de dahil olmak üzere bu tür probiyotiklerin bağırsak üzerindeki etkisi ile otizm ilişkisi henüz netlik kazanmamıştır.^[10]

Otoimmün Hastalıkların Hafifletilmesine Yardımcı Olur

Sızdıran bağırsak sendromu ve bağırsak bakterilerinin dengesizliği sonucu oluşan diğer otoimmün hastalıklar için birçok neden bulunur. Örneğin multipl skleroz çevresel kirlenme, alkol tüketimi, sağlıksız gıda seçimleri ve güçlü ilaçlar gibi birçok faktör tarafından tetiklenen yaygın bir otoimmün hastalıktır. Bu rahatsızlık aynı zamanda yararlı bağırsak bakterilerinin tükenmesine neden olan sızdıran bağırsak sendromunun da yaygın bir nedenidir. Otoimmün hastalıkların belirtileri sinirlilik hali, kronik ağrı, gıda hassasiyetleri, uyku eksikliği ve cilt problemleridir. Dolayısıyla bu ciddi durumların tedavisi, sağlıklı ve dengeli bir bağırsak florasıyla mümkündür.^[11] GAPS  diyeti, bu hastalıklara karşı otoimmüniteye yol açan çok sayıda süreci taklit eder. Bu süreç moleküler taklit olarak bilinir. Moleküler taklit, bağırsağın epitel hücrelerinde bağırsak mikrobiyomunun tepki verme şeklini değiştiren bir döngüdür. Toksinlerin ve enfeksiyonların kan dolaşımına akışını önleyerek sızdıran bağırsak gelişimini tersine çevirir. Bu da bağışıklık sisteminizin vücuda saldırarak otoimmün bir hastalığa neden olma ihtimalini düşürür.^[12]

GAPS Diyeti Nasıl Yapılır?

Giriş, tam GAPS ve yeniden giriş olmak üzere 3 temel aşamadan oluşan bağırsak diyeti için ayrıca süt ürünlerine giriş aşaması da bulunur.^[13] Dr. Campbell-McBride tarafından hazırlanan diyeti takip etmek isteyenler ise üç aşamadan oluşan yöntem tercih edebilir. Giriş diyeti ayrıca 6 aşamadan oluşur. Burada amaç, diyete tam olarak başlamadan önce geçirgen bağırsak yapısını onarmaktır. Bağırsak yüzeyi, suyu ve besinleri emip kan dolaşımına sokan hücrelerden meydana gelir. Bu yüzey bir koruyucu görevi gördüğünden delik veya çatlak oluşması durumunda sindirilmemiş gıdaları ve toksik bakterileri kan dolaşımına sızdırabilir. Giriş aşamasındaki temel gıdalar bu alanı yaratmaya yönelik, bağırsağın geçirgenliğini kesmeye yöneliktir.

Dr. Campbell-McBride’a göre GAPS diyetinin tamamı, bağırsağı iyileştirmeyi ve onarmayı amaçlayan daha fazla gıda içerir. Bireylerin 18 aydan 2 yıla kadar bu diyeti uygulamalarını öneren Campbell için bu süreç boyunca tüketilmesi gereken gıdaların %85’i aşağıdakilerden oluşmalıdır:

• Et
• Balık
• Et suyu
• Yumurta
• Fermente gıdalar
• Sebzeler
• Fındık veya tohum unları
• Meyve

Altı aylık normal sindirim ve bağırsak hareketlerinden sonra ise yeniden giriş olan aşamaya geçiş yapılır. Bu süre zarfında, nasıl tolere ettiğinizi görmek için yiyecekleri yavaş yavaş ve az miktarda diyetinize eklemeye başlayabilirsiniz. Herhangi bir semptom oluşmuyorsa porsiyonları zamanla artırabilirsiniz. Yeniden giriş aşamasında yiyeceklerin kesin bir sıralaması olmamakla birlikte Campbell, patates ve fermente glutensiz tahıllarla başlanmasını önerir. Ayrıca GAPS diyetini uygulayan kişilerin yüksek oranda işlenmiş gıdadan ve ilave şeker oranı yüksek gıdalardan kaçınmaya devam etmeleri öneriler arasındadır.^[14]

GAPS Giriş Diyeti

Giriş diyetinde “Aşama 1”, üç bileşene dayanır; et, balık, sebzelerle yapılan et suyu ve çorbalar; probiyotik gıdalar ve yağlar. Et suyunu hazırlarken otla beslenen hayvanlardan elde edilen etleri kullanmaya özen gösterin. Eti, başlangıçta sadece birkaç saat kaynatın. Bunun yanı sıra her güne bir bardak mineralli veya filtrelenmiş su ve taze limon suyu ile başlayın. Giriş diyetinin ilk aşamasında tüketebileceğiniz diğer gıdalar ise şunlardır:^[15]

• Balık, sığır eti, tavuk, hindi ve kuzu etinden ev yapımı et suyu. Kemik iliği ve yumuşak dokuları ayırmanız ve bunları çorbada kullanmanız önemlidir.
• İyi haşlanmış sebze ve etli çorbalar.
• Sığır, kuzu, kaz, sülün, hindi, kabuklu deniz ürünleri ve tavuk, et suyu veya filtrelenmiş suda haşlanmış diğer etler.
• Doğranmış ciğer. Ciğer herhangi bir çorbanın içinde de pişirilebilen besleyici bir süper besindir.
• Tüm lifli sapları ve kabukları çıkarılmış iyi pişmiş sebzeler. Pancar, lahana, brokoli (sapsız), brüksel lahanası, havuç, karnabahar (sapsız), kara lahana, ptlıcan, enginar, sarımsak, yeşil fasulye, soğan, bezelye, biber, balkabağı, ıspanak, kabak, domates, şalgam, su teresi.
• Hayvansal yağlar.
• Deniz tuzu.
• Karabiber. Siyah, yeşil veya beyaz olabilir. Bütün olarak yalnızca çorbaları ve et suyunu tatlandırmak için kullanın.
• Probiyotik gıdalar. Günde 1 ila 2 çay kaşığı ev yapımı fermente kefir tüketin. Süt ürünlerine karşı hassasiyetiniz varsa GAPS diyetine ait süt ürünlerine giriş aşamasını uygulayın.
• Çaylar. Taze zencefil kökü, zerdeçal, papatya tercih edin.
• Ilık su ile karıştırılmış taze limon suyu.
• Az miktarda ham bal.

Giriş diyetinin ilk aşamasında, çorbalar sebzelerin pişirilmesiyle elde edilir. “Aşama 3”te sebzeleri yağda soteleyebilir ve ardından çorba yapmak için et suyu ile birleştirebilirsiniz. Taze otlara ise “Aşama 2”ye kadar izin verilmez. Buket garni olarak bilinen baharat karışımlarını ise çorbalara lezzet katmak için, et suyunu tatlandırmak için kullanabilirsiniz. Bağırsakları iyileştirmek amacıyla oldukça önemli olan fermente gıdalar için peynir altı suyu, ev yapımı yoğurt veya ekşi krema tüketebilirsiniz. Özellikle kültürlü krema, her çorbaya harika bir tat verir; probiyotik etkisinin yanı sıra yağda çözünen vitaminleri de almanızı sağlar.

GAPS diyeti, bağırsak uyumunu yeniden sağlamak için yapılandırılmış bir yaklaşım sunar. Enflamatuar etki yapan gıdaların ortadan kaldırılmasına ve besin açısından yoğun seçeneklerin teşvik edilmesine dayanan temel ilkeleri, sindirim sağlığını optimize eden etkisi kanıtlanmış kılavuzlarla eşit doğrultuda ilerler. Ayrıca aşamalı uygulama yöntemi (Aşama 1, 2, 3) ve kişiselleştirilmiş modifikasyon imkanıyla her bir bağırsak mikrobiyomunun benzersiz ihtiyaçlarını kabul eder. Uzun vadeli etkinliğini tam olarak açıklığa kavuşturmak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulsa da bağırsakların genel refahı üzerindeki etkisi kanıtlarla uyumludur. Sindirim rahatsızlıkları ile mücadele ediyor ve alternatif yaklaşımlar arıyorsanız kalifiye bir sağlık uzmanı rehberliğinde siz de GAPS diyetini uygulayabilirsiniz.